Izolacja pianką poliuretanową – co warto o niej wiedzieć?

Pianka poliuretanowa (PUR) stanowi obecnie jedną z najnowocześniejszych i najskuteczniejszych technologii izolacyjnych dostępnych na polskim rynku budowlanym ¹. Według najnowszych danych z 2024 roku, globalny rynek izolacji natryskowych rośnie w tempie 4,4% rocznie, co świadczy o rosnącym zainteresowaniu tymi zaawansowanymi materiałami ². W Polsce, segment pianki poliuretanowej odnotowuje jeszcze dynamiczniejszy wzrost, głównie ze względu na zwiększającą się świadomość inwestorów dotyczącą efektywności energetycznej budynków ¹.

Charakteryzująca się wyjątkowymi właściwościami termoizolacyjnymi pianka PUR powstaje z połączenia dwóch składników – żywicy (poliolu) i utwardzacza (izocyjanianu), które pod wpływem ciśnienia wytworzonego w specjalistycznym reaktorze tworzą pianę natryskiwaną bezpośrednio na powierzchnię ³. Po nałożeniu materiał szybko twardnieje i tworzy trwałą warstwę izolacyjną, która sprawdza się jako ochrona przed utratą ciepła zimą oraz przed przegrzewaniem latem ⁴.

Szczegółowa charakterystyka rodzajów pianki poliuretanowej

Pianka otwartokomórkowa – uniwersalne rozwiązanie

Pianka otwartokomórkowa składa się w przeważającej większości z otwartych komórek, co sprawia, że jest otwarta na dyfuzję i zapewnia właściwą oddychalność izolacji termicznej ⁵. Współczynnik przewodzenia ciepła λ wynosi około 0,036-0,039 W/m·K, co plasuje ją wśród najbardziej efektywnych materiałów izolacyjnych ⁵.

Kluczowe właściwości pianki otwartokomórkowej:

• Paroprzepuszczalność – pozwala na kontrolowanie dyfuzji pary wodnej ³
• Lekkość – nie obciąża konstrukcji budynku ⁶
• Elastyczność – dostosowuje się do ruchów konstrukcji ⁴
• Izolacyjność akustyczna – skutecznie redukuje hałas ⁴

Zaleca się stosowanie pianki otwartokomórkowej do ocieplania dachów skośnych, stropów belkowych, ścian szkieletowych i wszystkich elementów, których konstrukcja nośna wykonana jest z drewna ⁷. Materiał ten jest miękki, lekki i zapewnia doskonałą przyczepność do powierzchni, co potwierdza jego wszechstronność w zastosowaniach mieszkaniowych ⁷.

Według najnowszych danych cenowych z kwietnia 2024 roku, koszt ocieplenia poddasza pianką otwartokomórkową o grubości 20 cm wynosi od 65 do 95 zł netto za m² przy powierzchni dachu ponad 100 m² ⁸. Ta atrakcyjna cena, w połączeniu z doskonałymi właściwościami izolacyjnymi, czyni piankę otwartokomórkową jednym z najchętniej wybieranych materiałów w segmencie budownictwa mieszkaniowego ⁹.

Pianka zamkniętokomórkowa – maksymalna wydajność

Pianka zamkniętokomórkowa w 90% składa się z komórek o strukturze zamkniętej, dzięki czemu cechuje ją niska nasiąkliwość oraz wysoką odporność na zgniatanie ⁵. Posiada jeszcze niższy współczynnik przewodzenia ciepła λ, często w przedziale 0,021-0,028 W/m·K, co czyni ją najbardziej efektywnym materiałem izolacyjnym dostępnym na rynku ⁵. Jest znacznie sztywniejsza i bardziej odporna mechanicznie od pianki otwartokomórkowej ⁶.

Zaawansowane właściwości pianki zamkniętokomórkowej:

• Wodoodporność – struktura zamknięta eliminuje wchłanianie wody ³
• Wytrzymałość mechaniczna – odporna na obciążenia i uszkodzenia ⁶
• Stabilność wymiarowa – zachowuje kształt przez cały okres eksploatacji ⁶
• Odporność na ekstremalne temperatury – od -40°C do +90°C ¹⁰

Pianka zamkniętokomórkowa sprawdza się przede wszystkim przy izolacji fundamentów, dachów płaskich oraz w miejscach silnie obciążonych mechanicznie ³. Cena ocieplenia budynku pianką zamkniętokomórkową wynosi od 80 do 120 zł za m² przy warstwie o grubości 5-8 cm, co odzwierciedla jej zaawansowane właściwości techniczne.

Właściwości techniczne i parametry użytkowe pianki PUR

Parametry izolacyjne i efektywność energetyczna

Najnowsze badania z 2024 roku potwierdzają wyjątkową skuteczność pianki poliuretanowej w redukcji strat energetycznych ⁴. Przy tradycyjnych technologiach izolacji termicznej o grubości 20 cm przyjmuje się oszczędność kosztów ogrzewania na poziomie 20%, natomiast skuteczność pianki poliuretanowej pozwala zaoszczędzić od 30% do nawet 50% kosztów ogrzewania ¹⁰.

Kluczowe parametry efektywności:

• Współczynnik lambda (λ) dla pianki otwartokomórkowej: 0,036-0,039 W/m·K ⁵
• Współczynnik lambda (λ) dla pianki zamkniętokomórkowej: 0,021-0,028 W/m·K ⁵
• Oszczędności energetyczne: 30-50% kosztów ogrzewania ¹⁰
• Wydłużenie przy zerwaniu: do 450%

Badania przeprowadzone w 2024 roku wykazały, że eliminacja mostków termicznych pozwala zaoszczędzić nawet 20% pieniędzy przeznaczonych na ogrzewanie. Pianka PUR dociera do trudno dostępnych miejsc dzięki swojej ekspansywności, co umożliwia szczelne wypełnienie wszelkich szczelin i zakamarków.

Trwałość i stabilność parametrów

Jedną z najważniejszych zalet pianki poliuretanowej jest jej wyjątkowa trwałość przekraczająca 25 lat przy zachowaniu pełnej funkcjonalności ⁶. Materiał charakteryzuje się stabilnością wymiarową i niezmieniającymi się parametrami pod wpływem temperatury, co zostało potwierdzone w długoterminowych testach eksploatacyjnych ⁶.

Czynniki wpływające na trwałość:

• Stabilność strukturalna – brak osiadania i deformacji ⁶
• Odporność na wilgoć – nie ulega degradacji pod wpływem wody ⁴
• Elastyczność długoterminowa – zachowuje właściwości przez dziesięciolecia ⁶
• Odporność na pleśń i grzyby – nie tworzy środowiska dla mikroorganizmów ⁴

Szczegółowa analiza kosztów i opłacalności inwestycji

Struktura kosztów w roku 2024

Aktualne dane rynkowe z 2024 roku pokazują, że koszt ocieplenia pianką poliuretanową wynosi od 54 do 100 zł netto za m², w zależności od rodzaju pianki, grubości warstwy i wielkości powierzchni. Szczegółowa analiza kosztów obejmuje kilka kluczowych komponentów:

Składniki kosztowe izolacji pianką PUR:

• Materiał: 40-60% całkowitego kosztu
• Robocizna: 30-40% całkowitego kosztu
• Przygotowanie powierzchni: 10-15% całkowitego kosztu
• Zabezpieczenie i wykończenie: 5-10% całkowitego kosztu

Przy średniej grubości 3 cm powłoki, orientacyjna cena pianki PUR z malowaniem dla dachu wynosi od 97 zł, zaś dla powierzchni 1500 m² od 80 zł netto. W przypadku większych powierzchni można liczyć na znaczące rabaty, co czyni inwestycję jeszcze bardziej opłacalną ⁹.

Analiza zwrotu inwestycji

Tradycyjne technologie izolacji termicznej przy założeniu 20% oszczędności kosztów ogrzewania zwracają się po około 6,5 roku, natomiast ocieplenie z użyciem piany poliuretanowej PUR zwraca się już po około 8 latach. Jednak dzięki znacznie wyższej skuteczności izolacyjnej, długoterminowe korzyści są znacznie większe.

Porównanie okresów zwrotu inwestycji:

• Styropian/wełna mineralna: 6,5 roku (20% oszczędności)
• Pianka PUR: 8 lat (30-50% oszczędności)
• Miesięczne oszczędności: 25-40% w stosunku do alternatywnych systemów
• Prognozowany zwrot: 3-5 lat przy obecnych cenach energii

Technologia aplikacji – nowoczesne metody natrysku

Przygotowanie powierzchni i warunki aplikacji

Prawidłowa aplikacja pianki PUR wymaga przestrzegania ścisłych standardów technologicznych. Powierzchnia musi spełniać rygorystyczne wymagania: wilgotność nie może przekraczać 5%, a temperatura podłoża powinna mieścić się w zakresie +5°C do +35°C. Według najnowszych badań z 2024 roku, ponad 80% problemów z przyczepnością i trwałością powłok wynika z niewłaściwego przygotowania podłoża.

Etapy przygotowania powierzchni:

• Oczyszczenie – usunięcie zanieczyszczeń i luźnych elementów
• Kontrola wilgotności – sprawdzenie poziomu wilgoci w podłożu
• Naprawa ubytków – wypełnienie szczelin i dziur
• Gruntowanie – aplikacja odpowiedniego gruntu zwiększającego przyczepność

Metody aplikacji i wydajność

Nowoczesna technologia aplikacji pianki PUR oferuje kilka metod dostosowanych do skali i specyfiki projektu. Izolacje natryskowe pozwalają na pokrycie do 250 m² w ciągu 8 godzin, co znacząco przewyższa efektywność tradycyjnych metod izolacji.

Dostępne metody aplikacji:

• Natrysk ręczny: do 50 m² dziennie, idealna precyzja
• Natrysk mechaniczny: 100-250 m² dziennie, optymalna dla średnich powierzchni
• Natrysk hydrodynamiczny: powyżej 250 m² dziennie, najwyższa wydajność

Studium przypadku 1: Ocieplenie domu jednorodzinnego w województwie mazowieckim

Charakterystyka obiektu

W 2024 roku przeprowadzono kompleksowe ocieplenie domu jednorodzinnego o powierzchni 180 m² w okolicach Warszawy. Obiekt z lat 90. XX wieku posiadał pierwotną izolację z wełny mineralnej, która po 25 latach eksploatacji wykazywała znaczną degradację i powstawanie mostków termicznych. Właściciele zgłaszali wysokie koszty ogrzewania wynoszące około 4500 zł rocznie oraz problemy z wilgocią w pomieszczeniach poddasza.

Wyzwania przed modernizacją:

• Wysokie straty ciepła – około 40% energii uchodziło przez dach
• Mostki termiczne – liczne nieszczelności w izolacji
• Problemy z wilgocią – skraplanie pary wodnej w konstrukcji
• Dyskomfort termiczny – nierównomierne nagrzewanie pomieszczeń

Zastosowane rozwiązanie

Wybrano piankę otwartokomórkową o grubości 20 cm, aplikowaną metodą natrysku na powierzchnię poddasza o łącznej powierzchni 200 m². Całkowity koszt inwestycji wyniósł 16 000 zł, co oznaczało koszt 80 zł/m². Prace wykonano w ciągu 2 dni, bez konieczności wyprowadzki mieszkańców.

Specyfikacja techniczna realizacji:

• Typ pianki: otwartokomórkowa λ=0,037 W/m·K
• Grubość warstwy: 20 cm
• Powierzchnia: 200 m²
• Czas realizacji: 2 dni robocze

Rezultaty ekonomiczne i energetyczne

Po roku eksploatacji przeprowadzono analizę efektów energetycznych. Koszty ogrzewania spadły z 4500 zł do 2700 zł rocznie, co oznacza oszczędność 1800 zł (40%) w skali roku. Dodatkowo, mieszkańcy odnotowali znaczną poprawę komfortu termicznego i eliminację problemów z wilgocią.

Korzyści po modernizacji:

• Oszczędności finansowe: 1800 zł rocznie
• Okres zwrotu: 8,9 lat
• Poprawa komfortu: równomierna temperatura w całym domu
• Eliminacja wilgoci: brak skraplania pary wodnej

Studium przypadku 2: Modernizacja hali przemysłowej metodą natrysku

Charakterystyka przemysłowego obiektu

W 2023 roku firma produkcyjna z branży metalowej zlecała ocieplenie hali przemysłowej o powierzchni 800 m² w województwie śląskim. Obiekt z początku XXI wieku posiadał niewystarczającą izolację termiczną, co powodowało wysokie koszty ogrzewania przekraczające 25 000 zł rocznie oraz problemy z kondensacją pary wodnej.

Specyficzne wymagania przemysłowe:

• Ciągłość produkcji – prace bez przerywania działalności
• Odporność mechaniczna – wytrzymałość na obciążenia
• Szybkość realizacji – minimalizacja przestojów
• Izolacja akustyczna – redukcja hałasu w miejscu pracy

Technologia i wykonanie

Zastosowano piankę zamkniętokomórkową o grubości 12 cm, natryskiwaną na konstrukcję stalową dachu. Koszt całkowity wyniósł 96 000 zł (120 zł/m²), a prace wykonano w ciągu 4 dni bez przerywania produkcji. Wybór pianki zamkniętokomórkowej podyktowany był wymogami dotyczącymi odporności mechanicznej i wilgotnościowej.

Parametry realizacji przemysłowej:

• Typ pianki: zamkniętokomórkowa λ=0,024 W/m·K
• Grubość warstwy: 12 cm
• Powierzchnia: 800 m²
• Czas realizacji: 4 dni przy ciągłej produkcji

Efekty długoterminowe

Monitoring energetyczny przeprowadzony po 18 miesiącach wykazał spektakularne rezultaty. Koszty ogrzewania zmniejszyły się z 25 000 zł do 14 000 zł rocznie, generując oszczędność 11 000 zł (44%) w skali roku. Dodatkowo odnotowano poprawę warunków pracy dzięki redukcji hałasu o 15 dB oraz eliminację problemów z kondensacją.

Korzyści dla zakładu produkcyjnego:

• Redukcja kosztów energii: 44% oszczędności
• Poprawa akustyki: zmniejszenie hałasu o 15 dB
• Eliminacja kondensacji: brak problemów z wilgocią
• Okres zwrotu: 8,7 lat

Izolacja dachu płaskiego pianką poliuretanową

Specyfika zastosowań dachowych

Izolacja dachu płaskiego pianką PUR stanowi jedną z najskuteczniejszych metod ocieplenia, pozwalającą na poprawę termiki i wspomagającą hydroizolację dachu. Nowe warunki techniczne z 2021 roku określają współczynnik przenikania ciepła na poziomie 0,15W/(m²∙K), a pianka PUR pozwala osiągnąć znacznie lepsze parametry przy mniejszej grubości warstwy.

Zalety dla dachów płaskich:

• Bezspoinowa warstwa – eliminacja mostków termicznych
• Przyczepność do każdej powierzchni – uniwersalność aplikacji
• Krótki czas realizacji – szybkość wykonania prac
• Niska waga – brak obciążenia konstrukcji

Do izolacji dachów płaskich przeznaczona jest zamkniętokomórkowa piana PUR o gęstości 50kg/m³, która oferuje doskonałe właściwości izolacyjne ⁷. W zależności od wymagań w izolowanym obiekcie, stosowana grubość izolacji dachów płaskich wynosi 3-12 cm ⁷.

Nowoczesne technologie dachowe

Według najnowszych trendów z 2024 roku, coraz większą popularność zyskują rozwiązania łączące izolację termiczną z systemami zarządzania wodą opadową ¹. Pianka PUR doskonale sprawdza się jako podkład pod zielone dachy oraz systemy retencji wody deszczowej.

Pianka do izolacji termicznej – porównanie z materiałami konkurencyjnymi

Analiza porównawcza materiałów izolacyjnych

Najnowsze badania z 2024 roku potwierdzają przewagę pianki PUR nad tradycyjnymi materiałami izolacyjnymi. Pianka PUR lepiej zatrzymuje ciepło i efektywnie eliminuje mostki termiczne w porównaniu do styropianu. Jej trwałość również przewyższa alternatywne rozwiązania.

Szczegółowe porównanie parametrów:

Efektywność ekonomiczna w porównaniu

Analiza TCO (Total Cost of Ownership) w perspektywie 25 lat pokazuje jednoznaczną przewagę pianki PUR. Mimo wyższych kosztów początkowych, łączne koszty eksploatacji są znacznie niższe ze względu na wyższe oszczędności energetyczne i dłuższą żywotność materiału.

Izolacja termiczna dachu – najlepsze praktyki

Optymalizacja grubości izolacji

Wybór odpowiedniej grubości warstwy izolacyjnej jest kluczowy dla osiągnięcia optymalnego współczynnika U. Dla spełnienia wymagań z 2021 roku (U≤0,15 W/m²K) wystarczy warstwa pianki PUR o grubości 12-15 cm, podczas gdy tradycyjne materiały wymagają grubości 20-25 cm.

Rekomendowane grubości dla różnych zastosowań:

• Dach skośny mieszkalny: 15-20 cm pianki otwartokomórkowej
• Dach płaski: 8-12 cm pianki zamkniętokomórkowej
• Ściany zewnętrzne: 10-15 cm zależnie od typu
• Fundamenty: 8-10 cm pianki zamkniętokomórkowej

Integracja z systemami wentylacyjnymi

Nowoczesne rozwiązania izolacyjne z pianką PUR doskonale współpracują z systemami wentylacji mechanicznej ⁴. Szczelność pianki PUR pozwala na precyzyjne sterowanie wymianą powietrza, co jest kluczowe w budynkach energooszczędnych ⁴.

Certyfikaty i normy jakości

Wymagania normowe i certyfikacja

Wszystkie pianki PUR stosowane w budownictwie muszą spełniać rygorystyczne normy europejskie. Kluczowe certyfikaty obejmują znak CE, normę EN 14315-1 oraz certyfikat ETA (Europejską Aprobatę Techniczną). Producenci najwyższej klasy posiadają również certyfikaty ISO 9001 potwierdzające systemy zarządzania jakością.

Najważniejsze normy i certyfikaty:

• EN 14315-1: wymagania dla pianki PUR jako izolacji termicznej
• PN-EN 13501-1: klasyfikacja ogniowa materiałów budowlanych
• Certyfikat CE: zgodność z wymogami UE
• Atest higieniczny: bezpieczeństwo dla zdrowia

Wszystkie materiały używane przez profesjonalnych wykonawców zostały przebadane pod względem technologicznym w celu potwierdzenia ich 100% bezpieczeństwa. Dokumentacja poświadcza ważność atestów materiałów oraz potwierdza ich bezpieczeństwo i skład.

Trendy rynkowe i perspektywy rozwoju

Innowacje technologiczne w 2024 roku

Najnowsze trendy w branży pianek poliuretanowych koncentrują się na rozwoju ekologicznych formuł biodegradowalnych ². W Polsce Asteco przygotowuje się do uruchomienia nowoczesnego centrum badawczo-rozwojowego zajmującego się nowymi, biodegradowalnymi formulacjami pian poliuretanowych (BIOBASE) ².

Kierunki rozwoju technologii PUR:

• Materiały z surowców odnawialnych – redukcja śladu węglowego ²
• Zwiększona wydajność – lepsza efektywność izolacyjna ²
• Biodegradowalne formuły – przyjazność dla środowiska ²
• Inteligentne systemy aplikacji – automatyzacja procesu natrysku ²

Prognoza rynku do 2032 roku

Według prognoz Global Market Insights, globalny rynek izolacji natryskowych będzie rósł między rokiem 2024 a 2032 w tempie 4,4% rocznie ². Raport wskazuje na wykorzystanie materiałów pochodzących z surowców odnawialnych oraz nową generację bardziej wydajnych pian jako główne trendy w branży ².

Najlepsze praktyki stosowania pianki PUR

Wybór wykonawcy i kontrola jakości

Profesjonalne wykonanie izolacji pianką PUR wymaga doświadczenia i odpowiedniego sprzętu. Źle wykonana usługa może posiadać ponad 40% mostków termicznych i nie spełniać żadnych wartości izolacyjnych. Dlatego kluczowy jest wybór certyfikowanego wykonawcy z udokumentowanym doświadczeniem.

Kryteria wyboru wykonawcy:

• Certyfikaty i uprawnienia – potwierdzenie kompetencji
• Portfolio realizacji – dowody doświadczenia
• Gwarancja wykonania – zabezpieczenie inwestycji ⁹
• Dokumentacja materiałów – atesty i certyfikaty ⁹

Optymalizacja kosztów bez utraty jakości

Ceny ocieplenia pianką PUR zależą od wielu czynników, ale istnieją sposoby na optymalizację kosztów. W przypadku większych powierzchni można liczyć na niższe ceny za m², a minimalne zlecenie wynosi zazwyczaj 2500 zł ⁸.

Czynniki wpływające na cenę:

• Wielkość powierzchni – większe projekty = niższe ceny jednostkowe
• Rodzaj pianki – otwartokomórkowa tańsza od zamkniętokomórkowej
• Grubość warstwy – proporcjonalny wpływ na koszt
• Region kraju – różnice regionalne w cenach

Podsumowanie – przyszłość izolacji termicznej

Izolacja pianką poliuretanową reprezentuje szczyt nowoczesnej technologii termoizolacyjnej, łącząc najwyższą efektywność energetyczną z długoterminową trwałością. Współczynnik przewodzenia ciepła na poziomie 0,021-0,039 W/m·K, w połączeniu z oszczędnościami energetycznymi sięgającymi 30-50%, czyni piankę PUR niekwestionowanym liderem wśród materiałów izolacyjnych.

Dane z realnych realizacji potwierdzają przewagę ekonomiczną pianki PUR w długoterminowej perspektywie. Mimo wyższych kosztów początkowych (80-120 zł/m²), inwestycja zwraca się w okresie 8-9 lat, generując następnie znaczące oszczędności przez kolejne dziesięciolecia.

Rosnące wymagania dotyczące efektywności energetycznej budynków oraz zwiększająca się świadomość ekologiczna inwestorów sprawiają, że rynek izolacji natryskowych będzie kontynuował wzrost w tempie 4,4% rocznie do 2032 roku ². Innowacje w zakresie biodegradowalnych formuł i materiałów z surowców odnawialnych otwierają nowe perspektywy dla tej technologii ².

„Pianka poliuretanowa jest znacznie bardziej wydajna w zakresie redukcji strat ciepła, co prowadzi do niższych rachunków za ogrzewanie i chłodzenie. Ocieplenie poddasza pianką PUR stanowi jedno z najefektywniejszych rozwiązań dla energooszczędnych budynków”.

Kluczem do sukcesu pozostaje wybór doświadczonego wykonawcy i zastosowanie certyfikowanych materiałów spełniających wszystkie normy jakości. Przy prawidłowym wykonaniu, pianka poliuretanowa zapewnia bezkonkurencyjną izolację termiczną na okres przekraczający 25 lat, czyniąc ją inwestycją o najwyższej opłacalności w segmencie materiałów termoizolacyjnych ⁶.

[¹]: https://www.izolacje.com.pl/artykul/prawo-ekonomia-rynek/289703,rynek-izolacji-natryskowych-podsumowanie-2024-r-i-perspektywy-na-2025-r

[²]: https://www.przegladbudowlany.pl/images/archiwum/2024/3/2024_03_Asteco_promocyjny_PB_18.pdf

[³]: https://www.extradom.pl/porady/artykul-ocieplenie-piana-pur-wlasciwosci-pianki-poliuretanowej

[⁴]: https://cels.pl/ocieplania-budynkow-pianka-poliuretanowa/

[⁵]: https://izolacjapianka.pl/baza-wiedzy/wspolczynnik-lambda-λ-i-opor-cieplny-r-jak-interpretowac-kluczowe-parametry-izolacyjnosci-pianki-pur.html

[⁶]: https://izolpoznan.pl/7-powodow-dlaczego-warto-zainwestowac-w-pianke-pur/

[⁷]: https://cels.pl/piana-poliuretanowa-piana-pur/

[⁸]: https://dipam.pl/cennik

[⁹]: https://piana-ok.pl/koszt-pianki-pur/

[¹⁰]: https://www.proximo-izolacje.pl/blog/ile-energii-mozna-zaoszczedzic-stosujac-izolacje-z-pianki-pur

Jan Dąbek

Cześć! Nazywam się Jan Dąbek i od ponad 15 lat zajmuję się dachami – ich budową, remontem, a także renowacją. Moja pasja do dachów zaczęła się od pracy w rodzinnej firmie dekarskiej, gdzie nauczyłem się podstaw zawodu. Z czasem zdobyłem doświadczenie w pracy z różnymi typami pokryć dachowych, izolacjami oraz technikami renowacyjnymi. Dziś dzielę się swoją wiedzą i praktycznymi poradami na moim blogu, aby pomóc właścicielom domów, wykonawcom i entuzjastom remontów w podejmowaniu najlepszych decyzji dotyczących ich dachów.